Pučinijeva „Madam Baterflaj“ („Gospođa leptirica“) izvedena povodom sto godina Opere Narodnog pozorišta u Beogradu

Povodom sto godina od početka rada Opere Narodnog pozorišta u Beogradu, 11. februara na Velikoj sceni, pod dirigentskom upravom gosta iz Rumunije Adriana Morara, izvedena je Pučinijeva „Madam Baterflaj“ („Gospođa leptirica“), isti naslov koji je, na isti datum, pre tačno jednog veka, premijerno odigrao i novoformirani ansambl naše prestoničke opere. 

Naslovnu rolu pevala je gošća iz Japana Kikuko Tešima, u ulozi služavke Suzuki nastupila je mecosopran Željka Zdjelar, poručnika u američkoj mornarici Pinkertona tumačio je tenor Dejan Maksimović, američkog konzula Šarplesa bariton Miodrag D. Jovanović, a ujaka Bonza bas-bariton Aleksandar Stamatović.

U toj Pučinijevoj operi o tragičnoj sudbini jedne japanske gejše, njenoj iskrenoj i čistoj ljubavi punoj čežnje, razočaranja i stradanja, uloge su ostvarili i solisti Svetlana Lovčević (Kejt) Darko Đorđević (Goro), Pavle Žarkov (Komisionario) i Mihailo Šljivić, koji je prvi put nastupio kao Jamadori, te dečak Leonida Bokan (Sin Ćo Ćo San). 

Koncertmajstor je bila Edit Makedonska, a šef Hora Đorđe Stanković. 

U predstavi je učestvovao Orkestar i Hor Opere Narodnog pozorišta u Beogradu.

Oduševljena publika, u prepunoj sali, nagradila je kompletan ansambl višeminutnim burnim aplauzom. 

Bilo je to 106. izvođenje „Madam Baterflaj“ u ovoj produkciji čija je premijera održana 15. decembra 1984. godine u režiji Dejana Miladinovića koju je, u međuvremenu, obnovila Ivana Dragutinović Maričić.

Scenografiju je kreirao Mileta Leskovac, a kostime Svetlana Čkonjević.

Pre početka opere, publici se obratio glumac Andreja Maričić koji je naglasio da se izvođenjem ove predstave obeležava jedan vek postojanja Opere Narodnog pozorišta.

U nastavku je pročitao tekst o istorijatu Opere Narodnog pozorišta čiji je autor profesor i nekadašnji solista Opere Narodnog pozorišta Vladimir Jovanović.

„Kada je na početku sezone 1919/20 zvanično osnovana Opera kao samostalni sektor Narodnog pozorišta u Beogradu i dirigent Stanislav Binički postavljen za njenog prvog direktora, uprkos nedostatku izvođačkih snaga, već 11. februara 1920. godine održana je premijera opere "Madam Baterflaj", Đakoma Pučinija.

Posle angažovanja ruskih umetnika-emigranata i prvih naših školovanih pevača,u godinama između dva svetska rata, naša prestonička Opera bila je uglavnom u stalnom repertoarskom, izvođačkom i muzičkom usponu, nastojeći da se izvođenjima „Salome", „Borisa Godunova", „Četiri grubijana", „Seviljskog bereberina" i drugih svojih odličnih predstava što brže približi operskim teatrima Evrope, koji su do tada već prešli razvojni put dug više od dva veka.

Drugi svetski rat je umnogome onemogućio uspešan rad Opere pored ostalog i zbog toga što je u nemačkom i savezničkom bombardovanju Beograda, zgrada kod Spomenika bila delimično srušena, a fundus dekora, kostima i rekvizite u potpunosti uništen.

Ipak zahvaljujući dirigentu Oskaru Danonu, prvom posleratnom direktoru beogradske Opere i neviđenom entuzijazmu svih izvođača u uslovima kada je Narodno pozorište bilo još uvek bez stakala, bez grejanja i kada su se dekor i kostimi pravili čak i od padobranskog platna, već 17. Februara 1945-te održana je premijera „Evgenija Onjegina", Petra Iljiča Čajkovskog, a do završetka sezone 1944/45-te i premijere „Pajaca", „Boema", „Toske", „Madam Baterflaj" i „Prodane neveste".

Posleratni ''zlatni period'' Opere Narodnog pozorišta počeo je 1954 godine njenim veoma uspešnim koncertnim izvođenjem opere „Boris Godunov" u Bazelu, Cirihu i Ženevi  i vrlo kvalitetnim snimanjem za gramofonsku kompaniju DECCA, sedam kapitalnih operskih dela ruskih kompozitora 19 veka „Boris Godunov", „Hovanščina", „Evgenije Onjegin", „Pikova dama", „Knez Igor", „Ivan Susanjin" i „Snjeguročka".

Posle 15 godina trajanja i 138 evropskih prezentacija na „beogradski način'' ostvarenih muzičko-scenskih tumačenja 14 opera iz svetske i 3 iz jugoslovenske baštine ''zlatni period'' beogradske Opere je završen 1969-te godine njenom izvanrednom predstavom „Mazepa", Petra Iljiča Čajkovskog na sceni pozorišta Theater des Westens u zapadnom Berlinu.

Svetska štampa je u to vreme sa velikim interesovanjem pratila svih 36 gostovanja beogradskog operskog ansambla u najpoznatijim evropskim operskim centrima kao što su Milano, Beč, Rim, Pariz, Berlin, Venecija, Madrid i na najznačajnijim muzičkim festivalima u Firenci, Edinburgu, Vizbadenu, Lozani i Atini.

Najeminentniji muzički kritičari isticali su uigranost i lepotu njihovog skupnog nastupanja, izuzetne solističke kreacije, zvučnu nadmoćnost hora, atraktivnost igre baletskog ansambla i profesionalno sviranje orkestra.

Po njihovom mišljenju Opera Narodnog pozorišta je tih godina uspela da stane uz operske teatre u Evropi koji su već imali izgrađen sopstveni izvođački stil i izrazitu muzičko-scensku fizionomiju i da da vredan repertoarski, izvođački i muzički doprinos svetskoj operskoj reprodukciji, zbog čega se razdoblje od 1954-te do 1969-te godine s pravom označava kao izvođački zenit srpske operske umetnosti i kulture.

Srbija ima malo ustanova kulture poput Opere Narodnog pozorišta u Beogradu koja u kontinuitetu traje čitav jedan vek i koja je svih tih godina uspešno uspostavljala mostove koji su nas spajali sa kulturama svih naroda sveta.

Na sceni Opere Narodnog pozorišta gostovali su: Fjodor Šaljapin, Džordž London, Đusi Bjoerling, Eleanor Stiber, Galina Višnjevska, Martina Arojo, Mičiko Sunahara, Ana Mofo, Mario del Monako, Đuzepe di Stefano, Plasido Domingo, Franko Koreli, Pjero Kapučili, Tito Gobi, Đan Đakomo Guelfi, Nikolaj Đaurov, Bonaldo Đajoti, Elena Obrascova, Irina Arhipova, Vladimir Atlantov, i mnogi drugi.

Večerašnjom predstavom podsećamo na ovaj izuzetno značajan jubilej u srpskoj kulturi i istoriji našeg nacionalnog teatra i nadamo se da ćemo u novom milenijumu nastaviti stazama slave naših velikih prethodnika koji su utrli put našoj Operi:

Bahrije Nuri-Hadžić, Milorada Jovanovića, Žarka Cvejića, Stanoja Jankovića, Melanije Bugarinović, Miroslava Čangalovića, Milice Miladinović, Biserke Cvejić, Radmile Bakočević, Milke Stojanović, Dobrile Bogošević, Đurđevke Čakarević, Brede Kalef, Dušana Popovića, Aleksandra Marinkovića, Nikole Mitića, Zvonimira Krnetića, Radmile Smiljanić, Živana Saramandića, Gordane Jevtović, Krešimira Baranovića, Oskara Danona, Dušana Miladinovića, Bogdana Babića i drugih velikana naše operske scene“, navedeno je u tekstu Vladimira Jovanovića.

Nakon toga uručeni su buketi cveća primadonama Narodnog pozorišta u Beogradu koje su u ovom Pučinijevom operskom remek-delu nekada pevale naslovnu ulogu - Radmili Bakočević, Radmili Smiljanić i Veri Mikić, kao i aktuelnoj direktori Opere Jasmini Trumbetaš Petrović koja i dalje nastupa u toj roli.  

Maričić je podsetio da su u ovoj predstavi, u naslovnoj ulozi, nastupale i primadone Gordana Jeftović Minov i Suzana Šuvaković Savić koje su nas nažalost prerano napustile, kao i Višnja Pavlović Drakulić koja je opravdano bila sprečena da prisustvuje proslavi ovog jubileja.

U okviru svečanog programa, emitovan je i kratak film, autora Petra Antonovića, o istorijatu Opere Narodnog pozorišta u Beogradu.  

„Madam Baterflaj“, (praizvedena u milanskoj Skali 17. februara 1904. godine) nosi sve one karakteristike Pučinijevog muzičko-dramskog stila kao što su intimna i topla lirika, iznenadni, često brutalni kontrast, temperamentni izlivi, uzbudljive gradacije, interesantno instrumentirano mozaično muzičko tkivo, intenzivno orkestarsko podvlačenje drame i topla raspevanost širom melodijskih linija, u smislu izrazito italijanske operske tradicije.

Takođe, ova opera je protkana i izvanredno stilizovanim elementima japanskog folklora, koji Pučinijevoj partituri daju specijalnu draž.

Libreto prema istoimenoj drami Džona Longa i Davida Belaskoa napisali su Luiđi Ilika i Đuzepe Đakoza.

Premijera „Madam Baterflaj“, koja je 11. februara 1920. godine, pod dirgentskom upravom Stanislava Biničkog, održana u sali nekadašnjeg Manježa (u to vreme, zbog ruinirane glavne zgrade, Narodno pozorište prikazivalo je sve do 1922. predstave u prepravljenoj sali nekadašnje škole za jahanje, na čijem se mestu danas nalazi zgrada Jugoslovenskog dramskog pozorišta) imala je lep uspeh. Naslovnu ulogu pevala je Jelena Lovšinska, Suzuki je bila Teodora Arsenović, a Pinkertona je dočarao popularni Vojislav Turinski, koji je predstavu i režirao. Zanimljivo je napomenuti da je scenografsko rešenje ove predstave uradio naš poznati slikar Jovan Bijelić.

Kritika je istakla znatne vokalne mogućnosti Jelene Lovšinske, ali i glumačke sposobnosti ostalih protagonista, koji su korektno pevali svoje partije: Teodore Arsenović i, naročito, dikcijski izvrsnog Vojislava Turinskog. 

Tri dana posle premijere, u „Politici“ je objavljeno pismo francuskog umetnika Albera Rutijea, koji je slučajno prolazio kroz Beograd i prisustvovao premijeri:

„Premijera Madam Baterflaj sakupila je u sredu, u negdašnji Manež, pretvoren u veoma koketno pozorište, elitu beogradskog društva. To muzičko delo Pučinijevo, koje ima svetski uspeh, izvedeno je u svim tačkama na besprekoran način. Orkestar pod veštom upravom majora Biničkog, umeo je da da, iako mu je njegov broj ograničen, sve finese tih lepih muzičkih stranica sa jednom umetnošću koja čini čast i otmenome šefu i muzičarima pod njegovom upravom“, napisao je Rutije i dodao da „što se interpretacije tiče, ona je prevazišla sve naše nade“.

„Mi nismo nikad mogli zamisliti da Beograd ima artističke elemente koji su u stanju da se sa uspehom poduhvate jedne opere takve zamašnosti, i možemo samo iskreno da čestitamo g. Turinskom i g. Ertlu i gci Lovšinskoj na divnim trenucima koje smo, blagodareći njima, proveli. G. Turinski je lirski tenor, gipkog i dobro obojenog glasa, savršene dikcije i artikulacije, on vlada scenom, isto kao i njegov partner g. Ertl, sa jednom neobičnom lakoćom“... naveo je, između ostalog, Alber Rutije u svom pismu, koje je u celosti objavljeno i u knjizi Slobodana Turlakova „Istorija Opere i Baleta Narodnog pozorišta u Beogradu do 1941“ (prvi tom).   

Inače, pred kraj prvog čina, tokom dueta Ćo-Ćo San i Pinkertona, nestalo je struje, a interesantno je da taj „detalj“ nisu zabeležile nijedne novine. Ipak, on nije promakao gospodinu Rutijeu koji je sve to opisao sledećim rečima: „...prekid električne energije ostavio je dvoranu u potpunom mraku i primorao orkestar da na prečac stane. To, međutim, nije ni malo zbunilo ljubavnički par koji je odgugutao svoj divni duet, dajući na taj način pravu sliku svog velikog talenta. U svakoj drugoj zemlji taj bi podvig doneo artistima bezbrojna izazivanja, ali u Beogradu, mi smo sa iznenađenjem videli da je publiku vrlo teško oduševiti, a to nije okolnost koja može da ohrabri umetnost i umetnike, koji su se, međutim, pokazali tako dostojni da to oduševljenje probude“.

Podsećanja radi, Narodno pozorište se, posle nekoliko godina rada u neuslovnoj sali bioskopa „Kasina” na Terazijama, uselilo u zgradu „Manježa“ početkom 1920. godine. Inače, odluka da se „Manjež“ privremeno adaptira u scenu Narodnog pozorišta doneta je prvi put još sredinom juna 1914. godine, u vreme upravnika Milana Grola, jer je pozorište od 1911. godine bilo u neprekidnim rekonstrukcijama, ali je radove omeo početak Prvog svetskog rata. Scena je zahvatala skoro trećinu objekta, u sali je bilo ukupno 328 sedišta, a pozorište je imalo svoju garderobu, kuloare, pušionicu, kao i neka odeljenja manjeg značaja koja su se nalazila u dograđenom delu zgrade. 
M.B.