Istorijat - Balet

Iako je i ranije bilo pojedinačnih, ali retkih igračko-baletskih gostovanja na sceni Narodnog pozorišta, tek posle završetka Prvog svetskog rata i već pominjanog dolaska umetnika iz Sovjetskog saveza – iz Imperatorskog Marijinskog teatra, Boljšoj teatra iz Moskove, članice Ruskog baleta Sergeja Djagiljeva i drugih, bilo je moguće osnivanje baletskog ansambla u okviru naše Kuće. Svoju prvu celovečernju predstavu beogradski Balet je izveo 22. januara 1923. godine – „Ščelkunčik (Rskalo / Krcko Oraščić)“ Petra Iliča Čajkovskog. Formiranje domaćeg igračkog kadra takođe je bilo nezamislivo bez ruskih umetnica – prvih balerina i potonjih pedagoga: Jelena Poljakova, koreograf i pedagog u državnoj Glumačko-baletskoj školi i Školi „Jelena Poljakova”, sve do Drugog svetskog rata je obučavala izvanredne igrače; Margarita Froman je kao stručnjak koji je više sezona proveo učestvujući u radu trupe Djagiljeva, kao koreograf je na beogradsku baletsku scenu prenosila značajno klasično nasleđe i koreografije savremenog, tada najaktuelnijeg svetskog repertoara; Nini Kirsanovoj pripada počasno mesto kao koreografu, ali i prenosiocu repertoara Trupe „Ana Pavlova“ (u kojoj je zauzimala mesto prve balerine od 1927, sve do smrti velike balerine). Tako su Balet Narodnog pozorišta, a i beogradska publika bili vaspitavani na obrascima najčistijeg klasičnog baletskog nasleđa. Predstave kao što su „Kopelija“ (prvo izvođenje 1924), „Labudovo jezero“ (1925), „Žizela“ (1926), „Uspavana lepotica“ (1927), sve do danas, sa povremenim kraćim pauzama, stalno na repertoaru Narodnog pozorišta. U periodu do Drugog svetskog rata na sceni je sa uspehom izvođene i (prenesene) čuvene koreografije Mihaila Fokina „Šeherezada“, „Silfide“, „Polovecke igre“, „Žar ptica“, „Petruška“, „Don Žuan“, „Zlatni petao“; koreografije Leonida Mjasina „Trorogi šešir“, „Ljubav čarobnica“, „Čovek i kob“, te koreografije Borisa Romanova „Tamara“, „Balerina i banditi“, „Bolero“ i Dejvida Lišina „Frančeska da Rimini“...

Svoje koreografije su u ovom periodu postavljali Mstislav Pianovski, Anton Romanovski, Boris Knjazev, Margarita Froman, Nina Kirsanova, Pia i Pino Mlakar, Anatolije Žukovski... Paralelno sa radom ovih koreografa, razvijao se i značajan proces stvaranja baleta na muziku savremenih jugoslovenskih kompozitora: „Licitarsko srce“ (1927) i „Imbrek s nosom“ (1937) Krešimira Baranovića, „Ohridska legenda“ Stevana Hristića (1933), „ Đavo na selu” Frana Lotke (1938), „Oganj u planini“ Alfreda Pordesa (1941), „Simfonijsko kolo“ Svetomira Nastasijevića (1942). Ovako obiman repertoar tumačili su izvrsni umetnici: Nataša Bošković, Nina Kirsanova, Marina Olenjina, Janja Vasiljeva, Anica Prelić i Maks Froman, Anatolije Žukovski, Aleksandar Dobrohotov, Mihail Panajev, Miloš Ristić... U ovom ansamblu su stasavali Dimitrije Parlić, budući prvi solista i eminentni koreograf Baleta Narodnog pozorišta druge polovine dvadesetog veka, kao i Rut Parnel, buduća prva balerina. U potpuno reorganizovanom baletskom ansamblu, po završetku Drugog svetskog rata, koreografski temelj i ostvarivanje vizionarske umetničke politike predstavlja rad Dimitrija Parlića (1916–1986). Ostvario je izuzetno obiman koreografski opus, a neka dela, kao „Romeo i Julija“ (1949), izvode se i danas. Osim Dimitrija Parlića, značajan doprinos nacionalnom koreografskom stvaralaštvu dali su i Margarita Froman sa svojom postavkom „Ohridske legende“ (1947), najpopularnijim i najviše izvođenim nacionalnim baletom, Pia i Pino Mlakar sa „Baladom o jednoj srednjevekovnoj ljubavi“ i baletom „Đavo na selu“, Vera Kostić sa brojnim postavkama među kojima se izdvajaju „Žar ptica“, „Kopelija“, „Ptico, ne sklapaj svoja krila“, „Darinkin dar“, „Karmen“, Mira Sanjina sa baletima „Saloma“ i „Balada o mesecu lutalici“... I ovi koreografi su znatnim delom kreirali na muziku jugoslovenskih kompozitora među kojima su i Fran Lotka, Mihovil Logar, Enriko Josif, Zoran Hristić i drugi. Postavke savremenih autora odlikuje različitost koreografskog izraza, stvaralaštvo prema sopstvenom libretu i još izraženija težnja za korišćenjem muzike srpskih kompozitora: Svetomira Nastasijevića, Rajka Maksimovića, Zorana Erića, Stanka Šepića, Vojislava Vokija Kostića, kao i neposrednom saradnjom sa njima. Na baletskoj sceni Narodnog pozorišta gostovala su i svetska koreografska imena kao što su Leonid Lavrovski, Rostislav Zaharov, Nina Anisimova, Moris Bežar, Žanin Šara, Patriša Niri koja je prenela koreografije Žorža Balanšina, Piter Darel...

Do 1991. godine, Balet Narodnog pozorišta je imao stalnu praksu gostovanja na jugoslovenskim pozorišnim scenama i na manifestacijama kao što su Dubrovački letnji festival, Ljubljanski bijenale, Osječki anale, Opatijski festival, Smotra „Mermer i zvuci“, Skopski majski festival... Naša baletska umetnost je sa velikim uspehom predstavljena i na gostovanjima u Francuskoj, Italiji, Monte Karlu, Namačkoj, Austriji, Engleskoj, Mađarskoj, Grčkoj, Španiji, Meksiku, Švajcarskoj, Holandiji, Egiptu, Japanu, Kanadi... A beogradska publika je imala prilike da vidi na našoj sceni velike svetske umetnike baleta, među kojima i Margot Fontejn, Svetlanu Berjozovu, Majnu Gilgud, Maju Pliseckaju, Nataliju Besmertnovu, Klod Besi, Majkla Somsa, Džona Filda, Nikolaja Fadeječeva, Konstantina Sergejeva, Mišel Reno i mnoge druge.

Napisala i priredila Jelica Stevanović
Korišćeni tekstovi Milice Jovanović, Aleksandra Radovanovića, Mirjane Odavić