Žizela
balet Adolfa Adama
ŽIZELA - ČISTA LEPOTA BELOG BALETA
Žizela, najpoetičniji balet epohe romantizma, poznat i pod nazivom Vile, stalni je predmet istraživanja i analiza koje imaju za cilj da odgovore na pitanje u čemu je tajna besmrtnosti i vanvremenske dimenzije ovog, istinskog bisera belog baleta. Jedan od razloga, verovatno se krije u fantastičnoj muzici kompozitora Adolfa Adama koji je i sam naglašavao svoju ambiciju da muzika koju stvara za scenska izvođenja bude jasna i zanimljiva publici. Inspirisan jednostavnim, ali preciznim libretom, stvorio je muziku, laku, dopadljivu, zvučne, ali nenametljive orkestracije. U potrazi za sižeom libreta, književnik Teofil Gotje (Théophile Gautier) glavni motiv nalazi u pesmi Viktora Igoa Fantomes, kao i staroj rajnskoj legendi koju je obradio nemački pesnik Hajnrih Hajne u svom delu De L`Allemagne. Poznato je i da je Hajne bio veoma inspirisan srpskom narodnom poezijom, a upravo slovenska legenda govori o devojkama koje, ukoliko umru na dan svog venčanja, postaju vile, prozračna, bestelesna bića. One ustaju iz svojih grobova, i svakoga, ko ih u tom trenutku ugleda, uvlače u ekstatičnu igru do iznemoglosti i, konačno, smrti. Ideju Teofila Gotjea prihvata Vernoa de Sen-Žorž (Jules-Henri Vernoy de Saint-Georges), francuski dramski pisac, jedan od najznačajnijih libretista 19. veka, i tako nastaje čuvena priča koja na jednostavan način govori o iskrenoj ljubavi kao vrhuncu ideala romantizma. Kvalitet baletskog libreta Žizele isticao je i Akim Volinski, čuveni baletski kritičar. Koreograf Žan Korali (Jean Coralli) studiozno je radio na postavci baleta, a njegova inteligentna i dobro osmišljena koreografska osnova omogućila je da balet Žizela opstaje na scenama širom sveta već stotinu osamdeset godina. Premijera je izvedena u čuvenoj pariskoj Operi (Académie Royale de Musique) 28. juna 1841. godine, a glavne uloge su tumačili Karlota Grizi (Carlotta Grisi), Lisjen Petipa (Lucien Petipa) i Adel Dimilatr (Adèle Dumilâtre). Veruje se da je i Žil Pero (Jules-Joseph Perrot) priznati koreograf i suprug Karlote Grizi, takođe učestvovao u stvaranju predstave i doprineo velikom uspehu, ali materijalnih dokaza za to nema, a nije bio potpisan ni na premijernom plakatu. Iako je bila veoma uspešna i predstavljala senzaciju, Žizela je nestala sa repertoara pariske Opere 1868. godine.
Trijumfalni povratak na parisku scenu dogodio se 1910. godine zahvaljujući Sergeju Djagiljevu, poznatom ruskom pokrovitelju umetnosti i baletskom impresariju. Marijinski teatar iz Petrograda (današnji Sankt Peterburg) preuzeo je Žizelu, gde se u svojoj izvornoj formi čuva sve do danas. Za to je, svakako, zaslužan Marijus Petipa, čuveni francuski koreograf, rodonačelnik klasičnog baletskog akademizma koji je insistirao na strogoj formi i složenoj igri ansambla i solista. Pored novih baleta koje je stvarao, prateći aktuelna zbivanja u svetu, Petipa započinje i trend obnavljanja, ali i novih postavki starijih baleta. Njegove redakcije strogo su vezane za određena umetnička načela koja prepoznajemo u većini naslova baleta romantizma. Tako je i postavio temelje istorijskom repertoaru i osigurao kontinuirano izvođenje baleta kao što su Žizela ili Gusar (La Corsaire). Baleti epohe romantizma opstali su do današnjih dana, verovatno zahvaljujući i činjenici da su bili adaptirani ili dorađeni u skladu sa aktuelnim trenutkom.
Balet Žizela je istovremeno i klasičan i romantičan. Kada ga nazivamo klasikom, tada ne mislimo na određenu istorijsku ili stilsku kategoriju, već na značaj dela čija je vrednost opštepriznata i vanvremenska. Žizela postaje glavno obeležje belog baleta i utemeljuje ovaj termin. To je posebno izraženo u drugom činu kada balerine u devičanski belim, prozračnim kostimima osvajaju scenu i predstavljaju klasičan stil-leksiku akademskog plesa (danse d`ecole). Takođe, novi akademski ples, donosi dominaciju žene na sceni, posebno izraženu u igri na vrhovima prstiju koja postaje metafora ženstvenosti. Balet Žizela opstaje u savremenom svetu, a publiku osvaja svojom neobičnom vizijom koja od realne, ljudske priče u prvom činu, prepune emocija, radosti igre, čedne ljubavi, do prevare, ludila i, najzad, smrti prelazi u drugi čin, eterične igre vila, čiste lepote belog baleta i, konačno, pobede ljubavi koja je jača i od smrti.
Brankica Knežević
odlomak iz teksta: Žizela-čista lepota belog baleta,
Teatron 184/185, MPUS, 2018
ŽIZELA NA SCENI NARODNOG POZORIŠTA
Premijera baleta Žizela u Narodnom pozorištu je održana 24. aprila 1926. godine, u koreografiji Aleksandra Fortunata, sa Ninom Kirsanovom u naslovnoj ulozi. Sledeća premijera izvedena je 1931. godine u koreografiji Kirsanove koja je ponovo tumačila glavnu ulogu. Još jednom je obnovila Žizelu na našoj sceni, 1939. godine. Tada je nastupila samo na premijeri, a naslovnu ulogu je sa velikim uspehom nastavila da tumači prva srpska balerina, Nataša Bošković. Umetnice koje su u ovom periodu tumačile ulogu Žizele su i Jelena Poljakova, Margarita Froman i Marina Olenjina. Do početka Drugog svetskog rata, Žizela je izvedena četrdeset puta. Posle mučnih ratnih i teških posleratnih godina, vraća se na scenu gde će u koreografiji poznatog ruskog igrača i koreografa Leonida Lavrovskog doživeti veliki uspeh. Koreografska verzija Lavrovskog smatra se najčistijom i izvodile su je značajne baletske kompanije poput Boljšoj teatra, Marijinskog baleta i pariske Opere. U reprezentativnom društvu, našao se i Balet Narodnog pozorišta koji je 14. aprila 1957. godine premijerno izveo balet Žizela, u koreografiji Leonida Lavrovskog. Ova koreografska verzija oslanjala se na Peroa i Koralija, izuzetno je rediteljski obrađena, a psihološki detaljno iznijansirana. Naslovnu ulogu tumačila je, tada, veoma mlada solistkinja Duška Sifnios, Alberta Stevan Grebeldinger, a Mirtu, Kraljicu vila Vera Kostić. Umetnička kritika je pisala o predstavi u superlativima, a posebno je isticala fantastičnu interpretaciju Duške Sifnios koja je tokom svoje karijere ulogu Žizele tumačila stotinu sedamdeset sedam puta. Publika i kritika su sa velikim oduševljenjem pratile Žizelu sve do poslednjeg izvođenja 1985. godine.
Premijera Žizele u verziji koja se izvodi i danas, održana je 27. juna 1991. godine, a koreografsku verziju Leonida Lavrovskog realizovala je primabalerina i balet-majstor Katarina Obradović. Njen umetnički razvoj neraskidivo je vezan za Narodno pozorište jer je bila među prvim baletskim umetnicima koji su nastupali na našoj sceni posle Drugog svetskog rata. Sa velikom posvećenošću i odgovornošću prenela je koreografsku zamisao Lavrovskog sa kojim je i lično sarađivala, a konstantno je isticala značaj i besmrtnost ovog velikog romantičnog baleta i do samog kraja nastojala da sačuva autentičnu verziju.
Poseban značaj baleta Žizela leži i u tome da je ova predstava proslavila veliki broj naših baletskih umetnika. Ulogu Žizele tumačile su: Katarina Obradović, Jovanka Bjegojević, Višnja Đorđević, Dušica Tomić, Jelena Šantić, Ivanka Lukateli, Ljiljana Šaranović, Milica Bijelić, Duška Dragičević, Ašhen Ataljanc, Ana Pavlović, Mila Dragičević i Dalija Imanić.
U ulozi Alberta nastupali su: Dušan Trninić, Žarko Prebil, Borivoje Mladenović, Radomir Vučić, Aleksandar Izrailovski, Dušan Simić, Ranko Tomanović, Konstantin Kostjukov, Konstantin Tešea, Denis Kasatkin, Jovan Veselinović, Jovica Begojev i Dejan Kolarov.
Brankica Knežević
odlomak iz teksta: Žizela-čista lepota belog baleta,
Teatron 184/185, MPUS, 2018
LIBRETO
I čin
U selu je vinogradarska svečanost. Žizela, seoska devojka, zaljubljuje se u Lojza, ne znajući da je to prerušeni princ Albert, vojvoda od Šlezije. Igru dvoje zaljubljenih prekida šumar Hilarion koji takođe želi naklonost Žizele. Ona ga odbija i šumar ogorčen odlazi.
Svi igraju. Majka opominje Žizelu da igranje predstavlja veliki napor za njeno slabo srce. Podseća je da će, ukoliko umre pre venčanja otići u carstvo Vila. Vojvoda od Kurlandije sa svojom svitom zaustavlja se ispred Žizeline kuće. Vojvodina kći Batilda, očarana Žizelinom lepotom i ljupkošću, poklanja joj svoju skupocenu ogrlicu.
Šumar Hilarion otkriva sakriven srebrni mač sa grbom koji pripada grofu Albertu, te se njegova sumnja u lažno predstavljanje princa obistinjuje. On otkriva Albertovu prevaru pred vojvodom, njegovom ćerkom, svitom i seljacima. Žizela saznaje da je princeza Batilda, Albertova verenica.
Prevarena, shvata da se ceo njen idilični svet ruši. Ostaje samo sećanje na izgubljenu ljubav. Žizela gubi razum i umire.
II čin
Na groblju pored jezera, mesečina obasjava Žizelin grob. Mučen grižom savesti, Hilarion dolazi na mesto gde počiva Žizela. Proleću bele senke. To su Vile, duhovi prevarenih devojka koje su umrle pre svog venčanja. One se svete mladićima navodeći ih na igru do smrti. Mirta, kraljica Vila naređuje da usmrte Hilariona. Poziva Žizelu da ustane iz groba i pridruži se svetu Vila. Žizela se pojavljuje pokrivena belim velom.
Princ Albert ne može da zaboravi Žizelu i dolazi na njen grob. Iznenada, prikazuje mu se duh njegove voljene. Nemilosrdna Mirta ga osuđuje na igranje u vilinskom kolu do smrti. Albert gubi snagu i pada, verujući da mu je došao kraj. Zvona objavljuju svitanje. Bele senke iščezavaju. Nestaje i duh Žizele, a Albert ostaje sam. Spasila ga je snaga večne ljubavi.
Premijerno izvođenje
Premijera 27. juna 1991.
Velika scena
Romantični balet u dva čina
Libreto T. Gotje, V. Sen-Žorž i Ž. Korali
Koreografija Leonid Lavrovski prema Ž. Korali, Ž. Pero, M. Petipa
Realizacija Katarina Obradović
Dekor Boris Maksimović
Kostimi Božana Jovanović
Dirigent Angel Šurev
Premijerna podela:
Žizela Milica Bjelić
Albert Ranko Tomanović
Hilarion Stevan Hadži Slavković
Batilda, Albertova verenica Nadežda Šarić
Vojvoda od Kurlanda Ratko Petrović
Vilfred Aleksandar Šmit
Majka Žizele Violeta Milošević
Mirta Ašhen Ataljanc
Vile pratilice Milica Antić, Marija Vještica
Pas de deuxs Gordana Simić, Saša Adamović
Drugarice Žizele Milica Antić, Marija Vještica, Marija Milanović, Tatjana Ninković, Kosovka Radić, Ružica Selenić
Vals I čin T. Antonijević, G. Glođajić, S. Žugić, S. Marković, M. Milanović, J. Paunović, T. Popović, Lj. Rajković, M. Radojčić, V. Rančić, L. Tolnai, Z. Šišović
Seljačka igra T. Antonijević, G. Glođajić, M. Kecman, P. Musić Popović, Lj. Rajković, V. Rančić, D. Stanojević, Z. Šišović, Lj. Vučić, M. Dujaković, M. Klenču, J. Mitrović, S. Mihić, R. Nedić, Lj. Nikolić. N. Stanković
Vile II čin T. Antonijević, G. Glođajić, A. Đaković, I. Živković Sultanović, S. Žugić, R. Kuzmanović, S. Marković, M. Milanović, T. Ninković, A. Pavlović, J. Paunović, T. Popović, Lj. Rajković, M. Radojčić, V. Rančić, R. Selenić, L. Tolnai, Z. Šišović, M. Dragičević
Pratnja Dame i Gospoda D. Bjelica, D. Erdeljan, I. Stanišić, R. Grujičić, N. Radojković, B. Tojagić
Sudeluje Orkestar Opere
Repetitori Višnja Đorđević, Botir Ohundedajev
Organizatori Slobodanka Popović i Borivoj Marković
Scenograf realizator Aleksandar Nikolić
Muzički saradnici Gorjan Korunoski, Marija Mazur, Dušan Maksimović
Koncertmajstori Stojan Grbić, Balint Varga
Dizajn plakata i naslovne strane programa Geroslav Zarić
Asistenti kostimografa Dragana Bojić Nikolić, Zora Mojsilović
Vajarski radovi Stanimir Pavlović
Majstor pozornice Mile Radulović
Majstor svetla Petar Alagić
Majstor maske Memiš Nijaz
Inspicijent Mirjana Goločevac
Slikari Zoran Topuzović, Mirko Nikolić, Svetislav Živković, Živorad Savić
Celokupna scenska oprema izrađena u radionicama Narodnog pozorišta
Premijerna obnova, 4. jun 2022. / Velika scena
Romantični balet u dva čina
Libreto T. Gotje, V. Sen-Žorž i Ž. Korali
Koreografija Leonid Lavrovski prema Ž. Korali, Ž. Pero, M. Petipa
Koreografska realizacija Katarina Obradović
Dekor Boris Maksimović
Kostimi Božana Jovanović
Dirigent Ana Zorana Brajović
Premijerna podela:
Žizela Bojana Žegarac Knežević
Albert Hoze Iglesias
Hilarion Nikola Bjanko
I čin
Vilfred Miloš Živanović
Batilda, Vojvodina kći Ivana Veselinović
Vojvoda od Kurlanda Božin Pavlovski
Berta, majka Žizele Nada Stamatović
Pas de deuxs Teodora Spasić, Jegor Burba
Drugarice Žizele Dušanka Đorđević, Milja Đurić, Milena Janković, Sonja Milovanov, Jovana Nestorovska, Silvija Džunja Ćirić
Vals Ljiljana Velimirov, Dragana Vujičić, Olja Đukić, Dejana Zlatanovski, Milena Ivić, Helena Jovanović, Jovana Matić, Marina Miletić, Milena Ogrizović, Mina Radoja, Ljupka Stamenovski, Tijana Šebez
Seljačka igra Natalija Aksentijević, Margareta Bata, Valentina Grujičić, Ana Ivančević, Helena Jovanović, Kristina Kovačević, Nataša Najman, Anastasia Sihova, Antonio Bibo, Željko Grozdanović, Rasel Noks, Luka Pejčinović, Čedomir Radonjić, Branko Sarić, Emanuele Frigo, Aleksa Colić
Pratnja Vojvode od Kurlanda Kristina Nikolovski, Maja Ostojin, Lidija Planić, Igor Karakaš, Vladimir Panajotović, Nemanja Suvačarević
II čin
Mirta, Kraljica vila Margarita Čeromuhina
Dve vilise Dejana Zlatanovski, Jovana Nestorovska
Vile Natalija Aksentijević, Dragana Vujičić, Dušanka Đorđević, Olja Đukić, Milena Ivić, Iva Ignjatović, Milena Janković, Kristina Kovačević, Jovana Matić, Marina Miletić, Sonja Milovanov, Milena Ogrizović, Mina Radoja, Ivana Savić Jaćić, Nada Stamatović, Ljupka Stamenovski, Silvija Džunja Ćirić, Tijana Šebez
Orkestar Narodnog pozorišta u Beogradu
Umetnički direktor Baleta Ana Pavlović
Izvršni direktor Baleta Smiljana Stokić
Producenti Baleta Brankica Knežević, Gojko Davidović
Repetitori baleta Bahram Juldašev, Ana Pavlović, Tamara Ivanović, Dalija Imanić, Marija Bajčetić, Marija Vještica, Paša Musić
Koncertmajstor Edit Makedonska
Realizacija obnove kostima Katarina Grčić Nikolić, asistent Ivana Mladenović
Majstor pozornice Nevenko Radulović
Majstor svetla Miodrag Milivojević
Majstor maske Marko Dukić
Inspicijent Branislava Pljaskić