Ribarske svađe
komedija Karla Goldonija

GOLDONIJEVE RIBARSKE SVAĐE NA SCENI NARODNOG POZORIŠTA
Goldonijeve Ribarske svađe, koje su svetsku premijeru doživele na karnevalu u Veneciji 1762, beogradska publika je imala priliku da vidi tek 10. aprila 1948, kada ih je na scenu novoosnovanog Jugoslovenskog dramskog pozorišta postavio, sa velikim uspehom, Bojan Stupica. U 135 godina dugoj istoriji Narodnog pozorišta, ova predstava se našla na repertoaru svega jednom. Paolo Mađeli, Italijan koji je dvadesetak godina živeo i stvarao u Beogradu, postavio je ovu komediju 1973. godine na Sceni u Zemunu. Nepunih godinu dana posle izuzetnog uspeha koji je postigla njegova režija Makijavelijeve Mandragole na istoj sceni, ovo, Mađelijevo treće predstavljanje beogradskoj publici postiže isti rezultat – oduševljenje publike, gromoglasne aplauze, panegirike kritike. Mađelijeva neobična imaginacija, nekonvencionalnost i mediteranski temperament potresali su tih godina beogradski pozorišni svet. Ribarske svađe su bile jedna od njegovih „kultnih” predstava. Goldoni svoje karaktere nalazi u malom ribarskom mestu blizu Venecije, a Ivo Tijardović tekst prevodi u dijalektu dalmatinskih ribara, pa uz „veselu i preveselu igru” i „jezik, dijalekt kojim je Ivo Tijardović preveo Ribarske svađe sa jedne na drugu obalu Jadranskog mora” čine predstavu izuzetno dopadljivom. Glumcima u usvajanju ovog specifičnog govora pomaže kolega Karlo Bulić, koji je u predstavi Jugoslovenskog dramskog pozorišta tumačio ulogu Paron Tonija. Mađeli stvara „baladu o siromašnim ljudima realizovanu na teoriji Brehtovog teatra”, kako je sam govorio, a inspiraciju nalazi u komediji del arte i Brehtovom teatru otuđenja, zbog čega je i sam bio nesiguran na kakav će prijem predstava  naići kod publike. Sve se odvija  u furioznom tempu, sve je u neprekidnom pokretu, i glumci i rekvizita, i delovi dekora. Smenjuju se i čudnovato jedinstvo različitih stilova stapaju akrobatika i koreografija, groteska i burleska, „telesna lakoća” i „jezička kreštavost”, „blesavost svakodnevne svađe” i „filozofska zavađenost ljudske svakidašnjice”, metafore i fizički i verbalni gegovi, scenska improvizacija, mnoštvo efekata, ali i „moć uopštavanja i tipiziranja”... Mađeli je uspeo da „gotovo felinijevskom snagom iskaže poeziju siromaštva, da otvori lepotu, tragiku i snagu pučkog pulsiranja, ukotvljenog između hleba, bede, ljubavi i fantazije”. Atmosferu „malog mista” u kojem živeti „znači igrati, govoriti, vikati, svađati se”, u kojem je svađa omiljeni način opštenja, zabave i osnovna poetika življenja, reditelj vidi  „Brehtovim očima: efekat otuđenja siromašnih, kao i onih koji su ih tumačili, posedovao je demonsku snagu pobune”. Kritika je komentarisala: „Mađeli je goldonijevski realizam tražio tamo gde ga i treba tražiti, ne u površnom podražavanju života, već u realizmu teatra, u realističnosti onoga što se i kako se na sceni prikazuje, u valjanosti teatarskih sredstava kojim se reditelj koristi u kreiranju predstave. U ovom duhu (Vahtangova, na primer) fuzije psihološke verodostojnosti i teatralizma, gradio je sa puno fantazije i pronicljivosti svoju predstavu Paolo Mađeli”. Tako je reditelj osetio duh Goldonijevog pozorišta koje je „jedinstvo ’izmišljanja’ i pronicljivog opažanja, bliskosti životu i sklonosti ka igri i koje se ne postiže naturalističkim sredstvima niti kroz „raspusnost u glumi pomoću koje se kod nas obično pokazuje mediteranski temperament”, već kroz „lakoću”, kroz „uzdržani, diskretni humor”. Ovakvu rediteljevu koncepciju prati i scenografija Dušana Ristića za kojeg kritika kaže da je bio „koreditelj”, a koji scenu oblikuje kao „poprište igre na kome je sve pokretno, ali sa potajnom željom da ’dočara’ ribarsko mestašce na moru” i čiji je dekor bio „izvanredan, i kao kolevka Mađelijeve ideje, i kao pastelni ubogi obalski prostor, koji je sačuvao radost”. Kostimi Ljerke Kalčić su bili „zaista kreativni” i takođe u funkciji predstave, kao i izrazita maska i šminka. Muzika Vojislava Vokija Kostića je takođe uspešno poslužila reditelju kao „sredstvo teatralizacije”. Zvonimir Jovčić je bio pomoćni reditelj.Mađelijev izbog glumaca je naizgled neobičan. Pored Miloša Žutića, koji se vrlo retko pojavljivao u komedijama, veći deo podele čine umetnici koji su u to vreme retko igrali, kao i mladi, neiskusni glumci. Danas, njihova imena govore koliko je ovaj mladi italijanski reditelj imao „oko i uho” za ansambl. Bili su to: Olivera Marković (Libera), Milka Lukić (Paškava), Stanislava Pešić (Uršula), Dobrila Stojnić (Lucieta), Zorica Mirković (Keka), Dragan Šaković (Paron Vinćenco), Predrag Tasovac (Iže), Miloš Žutić (Paron Furte), Dragan Maksimović (Bepo), Predrag Miki Manojlović (Ivanko), Rastko Tadić (Paron Toni), Bogić Bošković (Krište), Bogdan Mihajlović (Sudski pozivar) i Zvonimir Jovčić (Trščica, prodavac maruna). Oni su svi „blistali i igrali pod konac, sa tananim osećanjem svega što su tumačili”, i „poput Goldonija, ’hvatali život u pokretu’ pretvarajući dijalog u ’govorenu akciju’”. Iako su se u glumi „mogla uočiti tri podjednako opravdana postupka” čitav ansambl je dosledno sledio rediteljeve zamisli i postigao glumački izuzetno ujednačenu predstavu.„Kada zagalami Oliverina Libera onda ’galami’ celo njeno biće, preliva se svađalička oštrokonjđa, prenemaže se ta ’vojvotkinja u nanulama’, zaurlava se prostodušna falstafovska posestrima. I Miloš Žutić je svoga marionetski zapetljanog, mucavo-gegmenskog Parona Furte doneo redukovanim a bogatim sredstvima. Sav treperav, ovaj Paron Furte je neobično samostalan u igri i razigravanju: tematski planovi se menjaju svakom pojavom ovakvog građanina-ribara pod kapuljačom razmaženog Vikinga... Miki Manojlović sa nečim gorštački komičnim i razigranim, Milka Lukić kao karnevalska kokota, Bogić Bošković u jurnjavi za životom, Predrag Tasovac kao komedijant u svili i kadifi, Bogdan Mihajlović koji ume da igra i da igru posmatra, Zvonimir Jovčić kao groteskni prolaznik od čije torbe sa  ’marunama’ počinje karnevalska zabuna razvijenih poetskih značenja reditelja Paola Mađelija!” Drugom prilikom isti kritičar piše oduševljeno: „Sve je razigrano i sve igra: kuće i ćepenci, nanule i patike, perike i maske, perje i tkanine, belance i žumance, noževi i sekire, prsti nogu i prsti ruku. Koreografija  postaje glumački izraz Rastka Tadića; cirkuska iščašenost oblikuje Paron Vinćenca Dragana Šakovića; napirlitanu dundicu iz dečijeg maskenbala opisuje bogato Zorica Mirković tumačeći Uršulu, kao što kabaretsku izražajnost dostiže Dobrila Stojnić u ulozi Luciete. Blistave uloge hrabrosti i poetičnosti ostvarili su Miloš Žutić i Olivera Marković. Prvi kao Paron Furte koga ’niko ne razume’ i koji se kao mediteranska opruga odbacuje od svake komunikacije, ne svađajaći se i ’prevazilazeći’ svaki svađu, a druga kao rutinska ribarska matrona koja se svađa iz duga vremena, ’režirajući’ svađu kao karnevalsku igru, svojom uspijenom, raskvocanom figurom Sudije Ižea ističe se i Predrag Tasovac.” Drugi kritičar ističe da su „Miloš Žutić i Miki Manojlović stavljali akcenat na izuzetno reljefnu i izražajnu fizičku akciju, a Predrag Tasovac efektno postizao balans između karikaturalnog i realističkog, Olivera Marković i Milka Lukić su uspevale da ispod psihološki opravdanih reakcija likova koje su igrale pokažu ono što je komično u njima.” Priču o ovoj „velikoj šali, pozorišnoj do neba a filozofskoj do poslednjeg reda” u režiji Paola Mađelija na sceni Narodnog pozorišta od pre tri decenije, završimo rečima kritičara „Večernjih novosti”: ”Bila je to evropska predstava!”

Jelica Stevanović

(...) Aplauzi, uzvici, veselje do plafona... Nije bilo lepšeg načina da se završi dramska sezona Narodnog pozorišta. Drugi projekti su plaćani i slavljeni pre nego što su realizovani, a dovršavani su neslavno ili nisu uopšte, a evo njih, u mediteranskom konfuzionu koji nastaje kad dune jugo pa razbudi i zavijata emocije pospane od čekanja. Ludi do smeha i tuče, u najtežoj disciplini komedije del arte, kolektivnim zamahom gledaocu vraćaju radost, ukazujući na to da ima pametnijih reditelja od onih koji to, iz projekta u projekat, uzalud pokušavaju da dokažu. Divota je u jednom, videti mnoštvo karaktera, kako ih, kao da su najveće, daju Marija Vicković, Zlatija Ivanović i Nada Šargin, tri gracije od  komendije, zbog kojih treba izmisliti neku sasvim posebnu, titulu sezone. Za pohvalu su i ostali, ali vreme, surovo kratko TV-vreme...

 Branka Krilović, DNEVNIK RTS