In hoc signo...
opera Don Marka Frizine
U SUSRET PREMIJERI U OPERI
Apoteoza hrišćanstvu
U istoriji Beogradske opere, sada već bezmalo stogodišnjoj, premijera opere „In hoc signo...“ kompozitora don Marka Frizine je prvi slučaj da je ovdašnjoj sceni namenjeno svetsko praizvođenje dela stranog kompozitora. Zato su povodom ove premijere posebno zanimljive okolnosti nastanka dela, koje su i za mene, posle više od četrdeset godina umetničkog rada sa oko 160 ostvarenih režija, sasvim novo iskustvo. Kao reditelj sa najvećim brojem režija domaćih operskih dela, na šta sam posebno ponosan, davao sam podsticaj domaćem operskom stvaralaštvu i kao libretista. Do sada sam napisao libreta za opere „Kipić“ akademika Igora Kuljerića (Zagrebačko bijenale 1977), „Prometej“ akademika Rudolfa Bručija (HNK Osijek 1981), „Mandragola“ akademika Ivana Jevtića (Madlenianum 2009) i za još neizvedenu operu „Veseli popovi banatski“ akademika Dejana Despića. Međutim, za razliku od ovih libreta, za operu „In hoc signo...“ libreto sam napisao bez književnog predloška, samo po istoriografskim izvorima, što mi je bio poseban dramaturški izazov. Rad sam započeo prikupljanjem građe još 2010. Bio sam čvrsto uveren da samo nova opera, kao najinternacionalnija po komunikativnosti, napisana na italijanskom, kao međunarodnom jeziku opere, i u svom budućem životu može da sačuva sećanje na proslavu 1700. godišnjice Milanskog edikta i afirmiše hrišćanske vrednosti i u svakoj budućoj prezentaciji. Želeo sam da se novom operom, kao svojevrsnom apoteozom hrišćanstvu, uveća, nažalost malobrojan, operski repertoar tematski posvećen značajnim događajima iz istorije hrišćanstva. Zato ovaj libreto nije posvećen samo ovoj godišnjici, niti se bavi samo životom i vladavinom Konstantina Velikog. Lik imperatora Konstantina čini najveći deo zbivanja, omeđen rođenjem paganina (u prvoj sceni) i rađanjem hrišćanina (u poslednjoj sceni), ali suštinska tema libreta je imperatorovo preobraćenje pod presudnim uticajem njegove majke Jelene. Dakle, lik Svete Jelene i likovi svih ostalih hrišćana (Hor mučenika, Laktancije, Jevsevije, kao i uhoda Vasus) u libretu su personifikacija snage pomoću koje je hrišćanstvo trijumfovalo nad paganstvom i pomoću koje traje dve hiljade godine savlađujući „Pod ovim znakom“ (In hoc signo) sva moguća iskušenja. Shodno temi i prigodi za koju je libreto napisan, prvo sam ga predao Njegovoj Svetosti patrijarhu Irineju, od koga sam dobio pastirski blagoslov, uz podršku delu o kojem je na sajtu Srpske Pravoslavne Crkve napisana ocena „... nadaleko poznat umetnički dar g. Miladinovića je ovu dramatičnu priču predstavio na originalan način“. Istog leta 2011, za blagoslov sam zamolio i beogradskog nadbiskupa Mons. Stanislava Hočevara koji je ponudio svesrdnu pomoć da bi delo ugledalo svetla pozornice, a pre svega u angažovanju kompozitora, u čemu je nadalje uzeo učešće i Njegova Ekselencija Apostolski nuncije gosp. Antonini. Kao Srbin pravoslavac želeo sam, naime, da mi se u nastajanju dela pridruži kompozitor katoličke vere kako bismo takvim dvojstvom bili što bliži ranohrišćanskom duhu, na čemu u libretu insistiram upotrebom i grčkog i latinskog jezika koji se npr. u sceni Nikejskog Sabora istovremeno smenjuju u horskom „Vjeruju“ (Credo! – Pisteuo!). Budući da je ovakvom libretu svakako potrebna snažna emocionalna komunikacija sa gledaocima, moja želja je bila da operu komponuje stvaralac čiji je muzički jezik tonalan, a osećaj za hrišćansku temu nesumnjivo autentičan. U tom smislu, kao idealan autor se ukazao Mons. Marko Frizina, kompozitor iz Rima, muzički direktor Papskog Lateranskog hora, kome je Apostolski nuncijat iz Srbije uputio libreto na evaluaciju. Mons. Friziniju se libreto toliko svideo da je izrazio želju da bi baš on komponovao operu „ako je libretista saglasan“. Bogati opus sakralne muzike Mons. Frizine (20 oratorijuma je komponovao i izveo pred papama Jovanom Pavlom II i Benediktom XVI), kao i njegovo iskustvo u komponovanju muzike za TV serijale i filmove sa religijskim temama (sa Benom Kingslijem i Ričardom Harisom u glavnim ulogama, na primer), te njegovo iskustvo sa rok-mjuziklom „Božanstvena komedija“ po Danteu, obećavali su da će u „velikoj fresci od 15 slika“, kako je kompozitor nazvao svoju buduću operu, pored epske monumentalnosti, svaka slika sadržavati i koherentnu dramatiku. Taj dobar predosećaj potvrdio mi je i sklad u kojem smo se oko svih detalja u delu brzo i lako dogovarali prilikom našeg susreta u Beogradu, krajem proleća prošle godine, upriličenog ljubaznošću Apostolskog nuncijata i Beogradske nadbiskupije. Kada je osnovan Odbor za proslavu 1700. godišnjice Milanskog edikta, opera „In hoc signo...“ je, na predlog i uz podršku i Srpske Pravoslavne Crkve i Beogradske nadbiskupije, uvršćena u program proslave kao završni umetnički događaj. Tada je komponovanje opere već uveliko odmicalo i završeno je krajem ovog proleća, kada je Beogradska nadbiskupija ugovorima preuzela kompozitorova i moja autorska prava, i angažovala maestra Dejana Savića kao dirigenta i mene kao reditelja predstave, predajući Operi Narodnog pozorišta pro bono i delo i rad rukovodilaca projekta. Tako je kraj prošle i početak ove operske sezone posvećen pripremama premijere zakazane za 8. oktobar, sa reprizama 9. i 10. oktobra. Sada sređujem pažljivo odabrane video segmente kako bi bili u interakciji sa scenskim zbivanjima. Dovršava se po mojim skicama dekor o kojem se stara koscenograf Miraš Vuksanović, teče realizacija kostima po nacrtima Milanke Berberović, dok Konstantin Kostjukov postavlja koreografiju za scenu bahanalija u Galerijevoj palati i scenu paganskog venčanja u Mediolanumu. Dve opere iz inostranstva su se aktivno uključile u kostimsku opremu projekta, Makedonska opera iz Skoplja i Opera iz Osijeka. A ja sam najviše zaokupljen scenskim probama sa horom i velikim solističkim ansamblom koji tumači oko 25 uloga od kojih ću, zbog brojnosti, ovde izdvojiti samo dve glavne u tumačenju mladog baritona Marka Kalajanovića (car Konstantin) i mecosoprana Nataše Jović Trivić (sv. Jelena), kao i nešto manju ulogu Fauste, druge žene cara Konstantina, u tumačenju Suzane Šuvaković Savić, uz napomenu da upečatljive uloge ostvaruju i ostali solisti među kojima ima i prvaka u malim ulogama (hvala im!) kao i mladih polaznika Operskog studija. Posebno mi je drago što kod svih njih na probama osećam izuzetan entuzijazam i uzbuđenost suštinom dela, tako da tokom rada bude i uzdaha i spontanih suza, a sve u nekakvoj povišenoj emocionalnosti i atmosferi spokoja i blaženstva. Čini mi se kao da se ostvaruje želja nadbiskupa Hočevara iskazana u posveti koju mi je na libretu napisao, a koja glasi: „Slavim Boga za ovo nadahnuće! Želim svetlost nadahnuća svim ljudima po ovom delu!“ Uz prosijavanja među izvođačima, nadam se da će se veći deo te svetlosti prelivati i na publiku beogradske Opere. Dobro došli pod blagosloveni Znak!
Dejan Miladinović
DON MARKO FRIZINA, kompozitor
Monsinjor Marko Frizina rođen je u Rimu 16. decembra 1954. godine. Pohađao je Fakultet umetnosti na Univerzitetu „La Sapienza" i diplomirao je kompoziciju na Konzervatorijumu „Santa Cecilia". Od 1978. godine Frizina je studirao teologiju na Papskom Gregorijanskom Univerzitetu i diplomirao iz Svetog Pisma na Papskom biblijskom institutu. Rukopoložen je za sveštenika 1982. godine, od kada obavlja svoju službu u Rimskoj Eparhiji. Bio je duhovni pomoćnik rimskog Papskog namesnika Bogoslovije, zatim rektor crkve Santa Marija u Montesantu. Trenutno j e rektor crkve Santa Cecilia u Trastevere. 1984. godine osnivahor Rimske Eparhije, kojim i rukovodi. Od 1991. godine Frizina je direktor Kancelarije liturgijskog Vikarijata Rima i muzički direktor Papskog Lateranskog hora. Iste godine je počeo svoju saradnju na međunarodnom projektu „Biblija" televizije RAI, kao biblijski konsultant i autor muzike. Don Marko Frizina je komponovao filmsku muziku za mnoge istorijske i versko-tematske filmove. Monsinjor Frizina je komponovao i izvodio svoje kompozicije sa horom i orkestrom pred papama Jovanom Pavlom II i Benediktom XVI. Napisao je preko 20 sakralnih oratorijuma inspirisanih kako biblijskim likovima tako i životima velikih svetitelja. Don Marko Frizina imenovan je 1997. godine za istaknutog profesora Pontifikalne Akademije Virtuoza Lepih umetnosti i Književnosti na predlog pape Jovana Pavla II. Bio je odgovoran za više važnih muzičkih događaja povodom velikog jubileja 2000. godine, kao i za Svetski dan mladih, a nedavno i za događaj RAI „Biblija - Dan i Noć", koji je imao najduži direktan TV prenos u istoriji televizije. Godine 2007. Frizina je komponovao rok operu „Bo-žanstvena komedija", prvu muzičku transpoziciju istoimenog Danteovog remek dela, koja se sa velikim uspehom izvodi na najznačajnijim pozornicama Evrope.
DEJAN MILADINOVIĆ, reditelj
Dejan Miladinović je bio prvi reditelj Opere i Drame i u dva navrata umetnički direktor Opere Srpskog narodnog pozorišta u Novom Sadu. Bio je i umetnički savetnik za velike scenske projekte „Sava Centra" u Beogradu. Iz Novog Sada prelazi u Beograd gde je postavljen za reditelja Beogradske Opere, a zatim, na predlog i poziv celokupnog operskog ansambla, po-staje umetnički direktor. Nekoliko godina kasnije postaje umetnički direktor Opere i Teatra „Madlenianum" u Beogradu. Zatim, druti put biva postavljen za umetničkog direktora Beogradske Opere. Trenutno radi kao prvi reditelj Opere Narodnog pozorišta u Beogradu. Miladinović je pet godina godina bio profesor i umetnički direktor operskog pozorišta Medouz Škole Umetnosti na Južno-Metodističkom Univerzitetu u Dalasu (Teksas, SAD). Sedam godina je radio kao vanredni profesor glume i operskog studija na Fakultetu muzičke umetnosti u Beogradu, a dve godine kao vanredni profesor glume i režije na Tornton Školi za Muziku na Univerzitetu Južne Kalifornije u Los Anđelesu (Kalifornija, SAD). Potom je na poziv Narodnog pozorišta iz Beograda postao reditelj i profesor glume u operskom studiju „Borislav Popović". Do danas, Miladinović je rediteljski postavio ukupno 157 predstava, uglavnom operskih, u profesionalnim pozorištima bivše SFRJ i u inostranstvu. U poređenju sa kolegama na prostoru bivše Jugoslavije, realizovao je najveći broj praizvođenja muzičko-scenskih dela domaćih kompozitora. Pored režije bavi se i pisanjem libreta, komponovanjem muzike za dramske predstave, kreiranjem scenografija i video radovima. Dobitnik je većeg broja značajnih profesionalnih priznanja i nagrada za svoja rediteljska ostvarenja.
Premijerno izvođenje
Svetska premijera 08. oktobara 2013.
Velika scena
PREMIJERA U OKVIRU MILANSKOG EDIKTA (313-2013), SRBIJA
Opera-verzija u dva dela
Autor libreta Dejan Miladinović
Dirigent Dejan Savić
Reditelj Dejan Miladinović
Scenografi Dejan Miladinović i Miraš Vuksanović
Koreograf Konstantin Kostjukov
Izbor i montaža video odlomaka Dejan Miladinović
Obrada video materijala Miroslav Pavlovič i Bogdan Čurguz
Video produkcija Petar Antonović
Premijerna podela:
Konstantin Veliki, imperator rimski Marko Kalajanović k.g.
Helena, majka konstantinova Nataša Jović Trivić
Fausta, druga žena konstantinova Suzana Šuvaković Savić
Publije, zapovednik konstantinove garde Nenad Jakovljević
Galerije, imperator rimski Janko Sinadinović
Uhoda Vuk Zekić
Laktancije, učitelj konstantinov Darko Đorđević
Eusebije, episkop cezarejski, biograf konstantinov Dragoljub Bajić
Konstancijus hlorus, cezar, otac konstantinov Aleksandar Dojković
Pisar Nenad Čiča
Augur Ljubodrag Begović
Glavna babica Ljubica Vraneš / Tamara Nikezić
Dioklecijan, imperator rimski Danilo Stošić
Glasnik I Miloš Gašić* / Miroslav Markovski
Glasnik II Vladimir Kosanić*
Senator Stefan Pavlović / Miloš Đuričić
Bahantkinja I Nevena Tirnanić*
Bahantkinja II Jovana Belić*
Bahantkinja III Vera Vujasinović*
Flavije britanik, zapovednik legije Danilo Stošić
Tulije austerije, zapovednik konjice Ljubodrag Begović
Klaudije memore, zapovednik kohorte Mihailo Šljivić
Licinije, imperator rimski Nenad Čiča
Makarije, episkop jerusalimski Mihailo Šljivić
Predradnik na gradilištu crkve hristovog groba Vladimir Kosanić*
Hosije, episkop hispanski Miroslav Markovski / Pavle Žarkov
* Članovi Operskog studija „Borislav Popović”
Orkestar, Hor i Baletski ansambl Narodnog pozorišta
Koncertmajstor Vesna Jansens / Edit Makedonska
Dečiji hor „Horislavci”, pod muzičkim vođstvom
Draška Jankovića i Aleksandre Stanković
Šef hora Đorđe Stanković
Korepetitori Srđan Jaraković, Nada Matijević, Gleb Gorbunov
Organizatori Maša Milanović Minić, Snježana Vujasinović Đorđević, Nemanja Stanojević
Asistent dirigenta Rade Pejčić
Asistent reditelja Ana Grigorović
Asistent scenografa Jasna Saramandić
Inspicijent Branislava Pljaskić, Ana Milićević
Sufler Silvija Pec
Prevod libreta za titlove Maja Janušić
Šef statista Zoran Trifunović
Majstor svetla Miodrag Milivojević
Majstor maske Dragoljub Jeremić
Majstor pozornice Zoran Mirić
Majstor tona Perica Ćurković
DEKOR I KOSTIMI SU IZRAĐENI U RADIONICAMA NARODNOG POZORIŠTA U BEOGRADU
Iz medija
Opera "In hoc signo" (Politika)
Politika
Opera "In hoc signo" (Radio televizija Vojvodine)
Radio televizija Vojvodine