Gospođa Ajnštajn
drama Snežane Gnjidić
Reč dramaturga
Priča o liku i delu Mileve Ajnštajn uklapa se u već poznati istorijski model koji možemo prepoznati i kod Kamij Klodel, Zelde Ficdžerald, te mnogih drugih značajnih ženskih figura u istoriji, žena čije delo, bilo da se radi o polju kulture ili nauke, natkriljuje figura priznatog (i poznatog) muža. Tema priznanja rada i istorijske uloge ovakvih žena sa punim pravom dobija sve veće interesovanje u naučnim i u umetničkim radovima, a drama „Gospođa Ajnštajn“ ovo takođe čini i to na zanimljiv način: istraživanjem (i dramskim razmaštavanjem) privatnog, intimnog života bračnog para Ajnštajn, čiji se zajednički napori i sukobi implicitno transponuju na širi društveni kontekst njihovog vremena, i ne samo njihovog. Tako primećujemo da se socijalna stvarnost kraja devetnaestog, odnosno prve polovine dvadesetog veka, provlači kroz dijaloge Mileve i Alberta, čime nam autorka (uz pomoć očigledno temeljno pripremljene istorijske građe) približava sve one poteškoće sa kojima je jedna naučnica morala da se suoči: od onih formalno-institucionalnih, kao što je nemogućnost redovnog višeg školovanja, do onih oličenih u sveprisutnom stavu šire javnosti koje žene a priori postavlja u poziciju majke. U „Gospođi Ajnštajn“ (naslovljenoj tako, bez sumnje, u svrhu preispitivanja perspektive koja i danas opstaje, a u kojoj se ova naučnica pre svega u javnom diskursu identifikuje kao funkcija - supruga čuvenog naučnika) ova dvojnost životnih uloga i osobina (naučni rad/majčinstvo, genijalnost/infantilnost) jedna je od glavnih tematskih linija, kroz koje se preispituje položaj žene i muškarca u društvu, priroda ljubavnih odnosa, te njihova neizbežna uzajamna veza.
Snežana Gnjidić sa 18 godina piše prijemnu dramu „Sestre“ za studije dramaturgije na FDU, koja odmah doživljava uspeh kao televizijska drama na stanici TV Beograd. Diplomski scenario za film kod profesora Živojina Pavlovića snimljen je kao televizijski film „Leto“, u produkciji RTV Novi Sad. Tokom i nakon studija sarađuje sa Paolom Mađelijem na njegovim predstavama kao dramaturginja. U saradnji sa urednicom Brankom Bogdanov učestvuje u stvaranju 3 epizode iz serije „Znamenite žene srpske prošlosti“, a epizoda : „Vela Nigrinova, prva glumica i primadona Narodnog pozorišta“ gostuje i u Los Anđelesu na festivalu ženskog stvaralaštva. Dugi niz godina radi u Obrazovnoj redakciji TV Beograd. Autorka je oko 400 televizijskih priloga iz nauke i kulture, kao i scenarija za 36 polučasovnih emisija „Kuća za maštanje”. Njena drama „Mehanički mesec“ izvodi se na večernjoj sceni pozorišta Boško Buha. Uz podršku Sekreterijata za kulturu grada Beograda kreira radionice i predstave za slepe i slabovide osobe, „Prožimanje” i „Igramo Nušića”, promovišući inkluzivnost na jedinstven način. Ostvaruje niz samostalnih video projekata, piše pozorišne drame za decu i odrasle izvođene u Prijepolju i Beogradu: „Tmuša, tako mi srca”, „Zašto su repovi važni”, „Kako sam ponovo postao Saša”, „Mečkino dete”. 2020. drama “Einstein’s Wife” na engleskom jeziku u režiji Karin Rosniček doživljava svetsku premijeru u uglednom vašingtonskom Expats teatru, orijentisanom na predstavljanje nove evropske drame u Americi uz vrlo pozitivne reakcije publike i kritike.
Roman „Odbegla mama“ jedan je od pet nagrađenih romana na konkursu izdavačke kuće Klett, a takođe je i u najužem izboru za Zabavnikovu nagradu. Objavljuje pet slikovnica u izdanju Zavoda za udžbenike. Dobija nagrade Radio Beograda na konkursima za dokumentarne radio drame: „10 000 DA i jedno NE” i „Jedan od 350 miliona”. Piše i radio drame koje se izvode na Radio Beogradu: „Parang”, „Baš su basne krasne”, „Stepenice ka nebu”, „Ivan Meštrović, pisma Tesli”. Omladinska predstava „Talentovani, pa šta“ je, nakon uspešne premijere u Beogradu, izvedena na Eks Teatar Festu u Pančevu u produkciji teatra „Pokus - Bazaart“ iz Beograda.
Karin Rosniček je osnivač i umetnički direktor Teatra iseljenika (Expats Theatre) čiji je cilj da dela stranih savremenih dramskih pisaca – često prevedena – predstavi publici u Vašingtonu i da uključi publiku u aktuelne globalne društveno-političke debate sa fokusom na ženski ugao gledanja.
Za Teatar iseljenika Karin je režirala nekoliko predstava: Izlazak na površinu (jesen 2019.), komad rusko-austrijske autorke Julije Rabinovič, u prevodu Karin Rosniček o zarobljenim, izolovanim i marginalizovanim ljudima u društvu; Gospođa Ajnštajn (proleće 2020.), srpske autorke Snežane Gnjidić – priču o nadarenoj ženi (Milevi Marić) u senci briljantnog muškarca (Albert Ajnštajn) i izazovima sa kojima se susretala naučnica u Evropi početkom 20. veka; Pankrac ’45 (jesen 2021.) češke autorke Martine Kinske, u prevodu Barbare Dej, dramu o pet žena optuženih za saradnju sa okupatorom nedugo nakon završetka Drugog svetskog rata; Badnje veče (proleće 2022.), uzbudljivi triler nemačko-austrijskog pisca Danijela Kelmana, u prevodu Kristofera Hemptona, o profesorki filozofije koja završava u sobi za ispitivanje zbog optužbi bivšeg obaveštajca da je planirala bombaški napad na Badnje veče.
Pre dolaska u Sjedinjene Države 2007, radila je na uspostavljanju transatlantskih veza i međukulturalnog dijaloga u Konzulatu SAD u Minhenu i na Institutu za kulturnu razmenu u Štutgartu, Nemačka.
Poseduje diplomu mastera u oblasti američke/engleske i francuske književnosti stečenu na Univerzitetu u Štutgartu, Nemačka. Živela je i predavala u Parizu, Francuska, a sada već 14 godina živi u Vašingtonu.
Tokom više od decenije pre nego što je osnovala Tetar iseljenika, Karin je radila kao glumica, dramaturg i prevodilac na pozorišnoj sceni u Vašingtonu, Merilendu i Virdžiniji gde je nastupala u brojnim predstavama.
Reč rediteljke
Njegova teorija relativiteta uzdrmala je svet nauke pre više od sto godina, njegovo ime je postalo sinonim za genija, a njegov lik je postao jedan od najprepoznatljivijih u 20. veku: Albert Ajnštajn (1879-1955), nemački fizičar, dobitnik Nobelove nagrade i um koji je stvorio teoriju relativiteta, jedan je od najpopularnijih naučnika svih vremena.
Međutim, manje je poznata priča o Milevi Marić (1875-1948), nadarenoj matematičarki iz varošice Titel u Vojvodini (tada je bila deo Austrougarske, sada Srbije) i jedine studentkinje u Ajnštajnovoj generaciji na Državnoj politehničkoj školi u Cirihu koja će kasnije postati njegova supruga. Kao što se vidi iz opsežnih istraživanja, ova izuzetna naučnica je doprinela stvaranju Ajnštajnove revolucionarne teorije, a opet, ostala je skoro nepoznata sve do objavljivanja lične prepiske koja je bila skrivena decenijama. Objavljivanje ove prepiske izazvalo je žučne rasprave među naučnicima, biografima i feministkinjama u pogledu uloge Mileve Marić u stvaranju Ajnštajnovih teorija.
Naša predstava „Gospođa Ajnštajn“ autorke Snežane Gnjidić ne pokušava da iznese još neko mišljenje u ovoj debati, ne tvrdi da iznosi istorijski tačne biografske podatke o Milevi Marić niti umanjuje genijalnost Alberta Ajnštajna, već umesto toga nam nudi viđenje „Šta bi bilo kad bi bilo“, postavljajući dvoje protagonista u limbo prostor zagrobnog života gde ih vidimo kako se svađaju i prepiru oko suprotstavljenih narativa o njihovoj prošlosti.
Gotovo kao u nekoj u psihodrami, Albert i Mileva ponovo proživljavaju svoju burnu vezu, svoju saradnju na polju nauke i svoj propali brak, jasno se usredsređujući na prethodno izostavljene delove: na Milevinu borbu kao naučnice u (akademskom) svetu u kojem dominiraju muškarci, njenu ambiciju na naučnom planu osujećenu majčinstvom i na muža koji grabi ka slavi pritom se udaljavajući od nje. Briljantna tehnika ponovnog proživljavanja koje koristi autorka daje glas Milevi i pruža joj priliku da nas provede kroz svoju traumu usled oduzimanja, eksploatacije i viktimizacije – kao i da konačno povrati svoj uticaj. Podjednako je očigledno i zabavno svedočiti da do toga ne može doći bez isterivanja nekih demona osvete s njene strane, i megalomanije i muškog šovinizma sa Albertove strane. To je takođe ono što čini ovu borbu polova u metafizičkom paklu toliko intrigantnom i ono što uzdiže svet Ajnštajnovih u red koji pripada carstvu grčkih bogova.
Premijerno izvođenje
Premijera, 30. jun 2022.
Scena „Raša Plaović“
Snežana Gnjidić
GOSPOĐA AJNŠTAJN
Režija i izbor muzike Karin Rosniček
Dramaturg Đorđe Kosić
Scenograf Jasna Saramandić
Kostimograf Petra Fotez
Scenski govor Ljiljana Mrkić Popović
Dizajn zvuka Vladimir Petričević
Video materijal Dilan Uremovič
Producenti Nemanja Konstantinović, Marija Kovačević
Inspicijent Miloš Obrenović
Sufler Ljubica Raković
Asistent režije i prevodilac Luka Jovanov
Producent na praksi Anastasja Pribilović
Gost – saradnik u produkciji Ana Vavrzinjak (kao deo programa razmene osoblja Evropske pozorišne konvencije)
Lica:
Mileva Ajnštajn Dušanka Stojanović Glid
Albert Ajnštajn Goran Jevtić
Majstor svetla Branislav Đorđević
Majstor maske Marko Dukić
Majstor pozornice Zoran Mirić
Majstor tona Tihomir Spasić
Video produkcija Dušan Spasić
Šef ženske krojačnice Snežana Ignjatović
Šef muške krojačnice Gabrijela Knežević
Modelar muške krojačnice Nataša Ćalić
Šef obućarske radionice Žarko Lukić
Modelar obuće Petar Babić
Šef radionice za izradu dekora Goran Milošević
Kostim i dekor izdrađeni u radionicama Narodnog pozorišta